Pierwsza pomoc uzasadnienie fizjologiczne
Stosownie do większości badań, utopienie jest najczęstszą przyczyną śmierci w wypadkach nurkowych. Chociaż ostateczny skutek (utopienie) jest podobny w prawie wszystkich wypadkach, rzeczywisty przebieg zdarzenia, które do tego doprowadziło, może znacząco się różnić. Na przykład, utonąć może nurek wyczerpany na powierzchni (przed lub po nurkowaniu); nurek, któremu skończyło się powietrze i wpadł w panikę lub nurek, który uległ komplikacjom po urazie barotraumy. Inne problemy, które mogą powodować utratę przytomności, takie jak cukrzyca, epilepsja, hipotermia lub arytmia serca, mogą również prowadzić do wypadków utonięcia. Dlatego też ludzie z podobnymi dolegliwościami nie powinni nurkować.
Przed rozważeniem fizjologii tego zjawiska warto zdefiniować pojęcia utonięcia i podtopienia. Mówiąc najprościej - w wypadku utonięcia, ofiara umiera. W wypadku podtopienia ofiara przeżywa, przynajmniej czasowo.
W niektórych okolicznościach ofiara może zachłysnąć się wodą. Około 15 % ofiar utonięcia i podtopienia nie zachłystuje się jednak, możliwe więc, że podczas wypadku odruchowo zamykają krtań. Takie osoby giną w wyniku uduszenia. Jeśli oddech zostanie przywrócony wcześniej, niż zajdą nieodwracalne zmiany w układach krążenia i nerwowym, osoba przeważnie szybko wraca do zdrowia. W przypadku pozostałych 85 % wypadów - ich przebieg bywa różny. Ofiary zachłystują się różną ilością wody, która, z kolei, powoduje urazy płuc, trwające długo po wyciagnięciu z wody. Poza rzadkimi wyjątkami nieistotne jest to, czy ofiara zachłysnęła się słodką czy słoną wodą, gdyż ostateczne konsekwencje są takie same, choć mechanizmy urazu nieco się różnią.
Najważniejszym efektem zachłyśnięcia się słodką lub słoną woda jest hipoksemia. Nazwą to określa się nienaturalnie niski poziom tlenu w krwi, który powoduje nieadekwatne nasycenie tlenem tkanek ciała (hipoksja).
Mózg jest organem najbardziej wrażliwym na brak tlenu, dlatego też w przypadkach podtopienia utrata przytomności jest niemal powszechna. Równie ważnym zjawiskiem, występującym u ofiar wypadków podwodnych jest wciągnięcie wody, powodujące uraz płuc – uraz ten może nie dawać objawów przez wiele godzin. Uratowany od podtopienia może zdawać się w pełni sprawny, aż do wystąpienia objawów hipoksemii, które mogą pojawić się nawet po upływie kilku godzin (lub czasem dni) po wypadku. Stan ten nazywany jest wtórnym utonięciem. Bez specjalistycznego leczenia uraz ten może doprowadzić do śmierci.
Przyjmując, że hipoxemia zarówno podczas, jak i po wypadku powoduje uraz tkanek, najważniejszym ratunkiem dla ofiary podtopienia jest natychmiastowe wykonanie sztucznego oddychania i masażu serca, a jeśli konieczne – podanie tlenu. Wiele ofiar podtopienia doświadczyło zatrzymania akcji serca i odzyskiwało ją bez zauważalnych efektów. Generalnie nie warto próbować opróżniać płuc z wody, ratownik natomiast powinien udrożnić górne drogi oddechowe (ust, nos i gardło) ofiary i zabezpieczyć ją przed ponownym wlewaniem się wody. Ofiara może wymiotować, jeśli połknęła dużo wody – należy wówczas ustrzec ją przed zachłyśnięciem. Ponieważ uraz płuc i hypoxemia spowodowane podtopieniem mogą utrzymywać się przez godziny i dni po wypadku, bardzo ważna jest właściwa opieka medyczna. Niekiedy lekarze sądzą, że mechanizm urazu podtopienia zależy od tego, czy ofiara zachłysnęła się słoną czy słodka wodą. Dziś najczęściej ma to bardzo mały wpływ na przebieg leczenia, choć słodka i słona woda inaczej uszkadzają płuca. Dostające się do płuc wraz z wodą morską piasek, okrzemki, algi i inne mikroskopijne materiały podrażniają ścianki oskrzelików i pęcherzyków płucnych utrudniając transfer tlenu. W kontakcie ze słodką wodą płuco traci związki chemiczne, co również negatywnie wpływa na transfer tlenu. W obu przypadkach mniej tlenu przechodzi wraz z krwią do tkanek i dlatego też podstawą leczenia jest zawsze podanie tlenu.
W wypadkach nurkowania z aparatem przyczyny wypadku mogą nie być jasne. Nurek może doznać embolii powietrznej, stracić przytomność, a w następstwie tego doznać podtopienia. W pierwszych momentach akcji ratowniczej, trudno jest dokładnie określić, co się przydarzyło, lecz nie gra to istotnej roli w udzielaniu pierwszej pomocy. Na szczęście dla nurka podtopionego stosuje się podobny typ pierwszej pomocy - sztuczne oddychanie, masaż serca (jeżeli potrzeba) oraz podanie tlenu - bez względu czy przyczyną wypadku była barotrauma czy podtopienie. W każdym przypadku pacjent winien najszybciej jak to możliwe otrzymać fachową pomoc medyczną.
