Kompensator pływalności
Kompensator pływalności (BCD, kamizelka nurkowa (jacket), skrzydło, worek wypornościowy): urządzenie służące do zmian pływalności podczas nurkowania.
Przez długi czas nurkowie nosili i używali oddzielnie butle, urządzenie do kontroli pływalności i wszystkie instrumenty pomiarowe oddzielnie. W wielu systemach nie były one nawet fizycznie połączone.
W dzisiejszych czasach składają się one na zunifikowany, wieloskładnikowy system, który jest wkładany i zdejmowany jako jedna część. Każdy składnik systemu w pewnej mierze zależy od jego fizycznego połączenia z innymi dla osiągnięcia maksymalnej efektywności i wygody. Większość współczesnych systemów składa się z:
- wysokociśnieniowej butli nurkowej,
- dwustopniowego automatu nurkowego z alternatywnym źródłem powietrza,
- kamizelki nurkowej, która jest jednocześnie noszakiem do butli nurkowej, a często zawiera również zintegrowany balast.
- konsoli z instrumentami pomiarowymi (manometr,głębokościomierz,kompas itd.) podłączonej do zaworu w pierwszym stopniu automatu
Standaryzacja w sprzęcie wytwarzanym przez różnych producentów pozwala na składanie systemów z dowolnych komponentów w zależności od potrzeb. Z kilkoma wyjątkami (na które pomogą adaptery) części pochodzące od różnych producentów będą ze sobą dobrze działać.
Spis treści
Funkcja
Kompensatory pływalności od dawna uważane za obowiązkowe wyposażenie nurka. Spełniają dwie podstawowe funkcje:
- Zapewniają dodatnią pływalność podczas odpoczynku i pływania na powierzchni
- Pozwalają na kompensowanie zmian pływalności pod wodą
W teorii, odpowiednio wyważony nurek nie powinien potrzebować kamizelki do utrzymywania się ponad powierzchnią. Powinien być w stanie utrzymać się na poziomie oczu oddychając przez fajkę.
Pozycja ta jednak utrudnia rozglądanie się i swobodną rozmowę z innymi. Dodatkowo jeżeli nurek źle wyliczył swoją wagę, albo trzyma ciężkie obiekty musi pracować na utrzymanie się na powierzchni, chyba że posiada jakieś zewnętrzne wsparcie
Używając kamizelki wypornościowej nurek może pływać na powierzchni bez żadnego wysiłku ze swojej strony. Może zobaczyć co się dzieje dookoła niego, może swobodnie rozmawiać ze swoimi partnerami.
Pod wodą skafander zrobiony z neoprenu zmienia swoja objętość w czasie gdy nurek zanurza się albo wynurza. Konsekwencją tego jest zmiana pływalności, która musi być skompensowana.
Dodając albo wypuszczając powietrze ze swojej kamizelki, nurek kompensuje zmiany w objętości swojego skafandra; może utrzymać neutralną pływalność na dowolnej głębokości. Nurek który ma neutralną pływalność porusza się swobodnie i unika kontaktu np. z rafą koralową.
Materiały i konstrukcja
Producenci wytwarzają dwa rodzaje kamizelek: dwupowłokowe i jednopowłokowe. Modele dwupowłokowe mają oddzielne wewnętrzne zbiorniki napełniane powietrzem, podobnie jak dętka w oponie. Zewnętrzna powłoka, zrobiona z wytrzymalszego materiału, chroni komory przed uszkodzeniami i zadrapaniami. Obecnie, dzięki dostępności nowych, twardych i trwałych materiałów, częściej produkowane są modele jednopowłokowe. Z punktu widzenia nurka, oba typy nie różnią się funkcjonalnością. Natomiast kamizelki typu skrzydło są wciąż często konstruowane dwupowłokowo.
Typy kamizelek nurkowych
Istnieje kilka rodzajów kamizelek, reprezentujących ich kolejne generacje
- kamizelka ratunkowo-wypornościowa typu "chomąto" (front mounted)
- kamizelka back mounted
- jacket
- skrzydło
Obecnie używa się praktycznie tylko ostatnich trzech typów, przy czym w nurkowaniu technicznym używa się tylko skrzydeł.
Kamizelka ratunkowo-wypornościowa typu "chomąto" (front mounted)
Kamizelki typu "chomąto" były pierwszymi prawdziwymi kamizelkami wypornościowymi dla nurków. Są bezpośrednimi potomkami mniejszych, pompowalnych kamizelek służących li-tylko utrzymaniu się nurka na powierzchni. Dodanie do nich szerokich węży do pompowania i upuszczania z nich powietrza pozwoliło na napełnianie i opróżnianie kamizelek pod wodą, a więc i na utrzymywanie neutralnej pływalności pod wodą.
Kamizelki tego typu są wygodne w użyciu bez butli, automatów i innego osprzętu nurkowego, czyniąc je odpowienie np. do snorkelingu.
Pasy mocujące chomąto, a szczególnie pas kroczny, były dość niewygodne i należało pamiętać żeby kamizelkę ubierać przed założeniem pasa balastowego. W przeciwnym razie sytuacji awaryjnej nie dałoby się go zrzucić.
Butla musiała być mocowana na oddzielnym noszaku. Zaletą natomiast było automatyczne ułożenie nurka na powierzchni wody twarzą do góry, co ma oczywiste znaczenie gdy nurek jest nieprzytomny.
Kamizelka back mounted
Kamizelki typu back mounted były pierwszymi które zintegrowały cały system nurkowy (butle, automat i kamizelka wypornościowa). Są one pierwowzorem dla większości współczesnych kamizelek. Część wypełniana powietrzem w tego typu kamizelce znajduje się na plecach nurka. Były one używane w nurkowaniu jaskiniowym i można powiedzieć że są pierwowzorem skrzydła.
Wyporność worka na plecach może znacznie przekraczać 20l. Jego wypełnienie nie powoduje też nieprzyjemnego ściskania nurka, tak jak to jest w jackecie.
Wadą jest tendencja do przewracania nurka twarzą w dół na powierzchni wody. Lepiej jest więc nie napełniać go do pełna kiedy się jest na powierzchni - łatwiej utrzyma się pionową pozycję.
Jacket
Obecnie najpopularniejszy typ kamizelki, jacket, łączy ze sobą charakterystykę wypornościową chomąta i wygodę używania typu "back mounted". Pierwsze jackety pojawiły się koło roku 1977. Do roku 1980 praktycznie każdy producent sprzętu nurkowego miał w swojej ofercie kamizelki typu jacket.
Worki wypornościowe w jackecie umieszczone są poniżej ramion, Wczesne modele miały tendencje do unoszenia się wysoko powyżej barków nurka, zwłaszcza jeżeli rozmiar jacketu był na nurka za duży.
Problem ten zniknął z pojawieniem się na rynku jacketów ADV (od zarejestrowanej nazwy handlowej producenta, który pierwszy je wprowadził). Ogólnie mówiąc, jackety te umieszczały zawsze powietrze poniżej barków nurka, pozwalając na wygodę zarówno na powierzchni, jak i pod wodą.
Skrzydło
Hasło główne: Worek wypornościowy (Skrzydło)
Rodzaj kompensatora pływalności pozwalający na wygodne uzyskanie dużej objętości a tym samy dużego wyporu. Skrzydła stosowane są głównie do zestawów dwu butlowych przez nurków technicznych ale od lat cieszą się też popularnością w nurkowaniach rekreacyjnych.
Część nadmuchiwana znajduje się na plecach nurka a całość jest mocowana poprzez twardą lub miękką płytę uprzężą do nurka. Skrzydła mogą być dopasowane do pojedynczej lub podwójnej butli.
Własności
Pomimo olbrzymiej różnorodności kamizelek mają one szereg wspólnych własności. Niektóre z nich są po prostu "miłe do posiadania", inne są konieczne.
Szeroka karbowana rura pompująca/opróżniająca
Szeroka i karbowana rura pompująca/opróżniająca jest w kamizelce konieczna. Szeroki przekrój wewnętrzny pozwala na łatwe nadmuchanie kamizelki ustami, bez dużych oporów oddechowych
Inflator
Każda kamizelka nurkowa jest wyposażona w mechanizm który pozwala na zarówno ustne, jak i mechaniczne napompowanie jej używając powietrza dostarczanego z zaworu niskiego ciśnienia z pierwszego stopnia automatu. Inflator ma zazwyczaj dwa przyciski - jeden dla albo ustnego pompowania, albo mechanicznego opróżniania kamizelki, drugi dla mechanicznego dostarczenia powietrza z butli nurkowej wprost do kamizelki.
Pierwsze przyciski w inflatorach wymagały użycia sporej siły do ich naciśnięcia. Działały też tylko dwupozycyjnie - albo całkowicie otwarte, albo całkowicie zamknięte. Współczesne inflatory wymagają znacznie mniej siły. Częściowe naciśnięcie przycisków powoduje wolniejsze napełnianie lub opróżnianie kamizelki.
Niektóre inflatory mają zintegrowane drugie stopnie jako alternatywne źródło oddychania. Niektóre też mają specjalny ustnik który pozwala na oddychanie powietrzem z kamizelki w sytuacji braku powietrza. jest to jednak trudna procedura i generalnie nie zalecana, chyba że naprawdę nie ma żadnej innej rozsądnej alternatywy.
Zawory upustowe "spłuczka"
W celu szybkiego opróżnienia kamizelki na powierzchni albo pod wodą większość modeli wyposażona jest w zawory upustowe, zwane też "spłuczkami". Żeby użyć takiego zaworu, nurek musi pociągnąć w dół albo inflator (wzmocniony dodatkowo stalową linką), albo oddzielną linkę. To zazwyczaj wymaga mniej wysiłku i ruchu rękami niż podniesienie do góry inflatora dla opróżnienia kamizelki. Nurkowie którzy chcą opróżnić kamizelkę naprawdę szybko, mogą oczywiście użyć obu rzeczy naraz.
Najważniejszą zaletą spłuczki jest więc jej szybkość działania. Pomaga przy sytuacjach awaryjnych, kiedy zaczynamy się gwałtownie wynurzać np. z powodu zgubionego pasa balastowego. Zbyt szybkie wynurzanie grozi barotraumą.
Zewnętrzne źródło napełniania kamizelki
Oprócz mechanizmów napełniania kamizelki ustami i przez inflator niektóre starsze typy kamizelek miały dodatkowe źródło napełniania. W Stanach Zjednoczonych składały się one z wymienialnego wkładu napełnionego CO2, aktywowanego przez pociągnięcie linki. System ten jest już praktycznie nieużywany, a jego wydajność na dużej głębokości jest dyskusyjna - wysokie zewnętrzne ciśnienie bardzo szybko doprowadza do zużycia całego wkładu. Dodatkowo od czasu wprowadzenia w niektórych inflatorach możliwości oddychania za pomocą zawartości jacketu, system ten zaczął być groźny dla życia.
W Europie używano podobnego systemu, z tą jednak różnicą, że zamiast wkładu z CO2 stosowano wysokociśnieniową butlę z powietrzem.
Oba te systemy pozwalały na bardzo szybkie napełnienie kamizelki i muszą być używane ostrożnie żeby nie doprowadzić do zbyt szybkiego niekontrolowanego wynurzania.
Zawór nadmiarowy
Zawór ten chroni kamizelkę przed uszkodzeniem spowodowanym zbyt dużym napompowaniem go na powierzchni bądź pod wodą. Zabezpieczają też kamizelkę przed uszkodzeniem w razie gdy inflator przepuszcza powoli powietrze do środka kamizelki.
Często zawory nadmiarowe są zintegrowane ze spłuczką. W tym wypadku zawór nadmiarowy jest ulokowany tam, gdzie gruby wąż inflatora przymocowany jest do kamizelki. Jeżeli natomiast kamizelka ma oddzielny zawór nadmiarowy, jest on zazwyczaj umieszczony w jej najniższym punkcie. To pozwala kamizelce z uszkodzonym zaworem nadmiarowym wciąż zawierać wystarczającą ilość powietrza.
Zawór nadmiarowy jest najczęściej ustawiony tak, aby otworzyć się gdy ciśnienie wewnątrz kamizelki przewyższa ciśnienie otoczenia o 2psi/0.14bar.
Zintegrowana uprząż i noszak do butli
W czasie używania kamizelek typu "chomąto" nurek używał plastikowego noszaka z pasami zapinanymi na ramiona i talię. Do noszaka tego przymocowana była butla nurkowa.
We wszystkich nowoczesnych typach kamizelek noszak jest integralną ich częścią. W niektórych typach kamizelek nie ma plastikowego noszaka - butla nurkowa jest mocowana do pasów wszytych bezpośrednio do materiału kamizelki.
Stosuje się prawie wyłącznie nylonowe pasy do mocowania butli, z klamrą umożliwiającą szybkie jej odpięcie - pnie stosuje się natomiast pasów metalowych. Pasy z nylonu pozwalają na dopasowanie szerszego zakresu butli i zajmują mniej miejsca w torbie nurkowej. Jednakże mokry pas nylonowy może się rozciągnąć, wypuszczając, bezpiecznie zamocowaną wcześniej, butlę. Żeby przed tym się zabezpieczyć, nurek może namoczyć pas do mocowania butli przed ustawieniem go i zapięciem butli. jest to szczególnie ważne, gdy pas jest nowy.
Zapięcie na nylonowym pasie do butli zależy od producenta. Większość wytwórców umieszcza diagram zapinania, albo na samym pasie, albo wytopiony na klamrze. Nie jest złym pomysłem unikanie całkowitego wyjęcia pasa z klamry, chyba że jest to naprawdę potrzebne.
Kieszenie
Nurek ma przy sobie różne rzeczy: zapasową maskę, składaną fajkę, czy tabele nurkowe. Kieszenie w kamizelce to najwygodniejsze miejsce gdzie można je trzymać. Większość kamizelek ma co najmniej jedną kieszeń, przyzwoitym standardem są dwie zamykane. Przy zakupie kamizelki warto na nie zwrócić uwagę, na ich rozmieszczenie i łatwość użycia pod wodą.
Uchwyty do węży
Jeżeli pozwolimy takim rzeczom jak alternatywne źródła powietrza, czy konsole na swobodne zwisanie, po pierwsze łatwo mogą ulec uszkodzeniu a po drugie mogą być ciężkie do uchwycenia pod wodą. Mogą też wzbijać muł i niszczyć delikatne morskie życie. Kamizelki nurkowe są wyposażone w sprzączki i uchwyty umożliwiające wygodne ich przymocowanie w pobliżu ciała. PO zakupie kamizelki nurek powinien dopasować uchwyty do konfiguracji używanego automatu.
D-ringi
D-ringi pozwalają nurkowi na podpięcie do kamizelki pod wodą źródeł światła, narzędzi, tabliczek i innych przedmiotów. Pozwala to nurkowi być opływowym i mieć obie ręce wolne. Ogólnie, duże d-ringi blisko przodu kamizelki są najłatwiejsze w użyciu.
Zintegrowany balast
Nowoczesne typy kamizelek posiadają zintegrowany balast, pozwalający na przykład na osiągnięcie lepszego trymu. Zintegrowany balast najczęściej składa się z systemu kieszeni albo łatwo odczepialnych, albo umożliwiających szybkie ich opróżnienie. Zintegrowany balast eliminuje konieczność oddzielnego pasa balastowego
